Słownik – wróg czy przyjaciel?
Co oznacza bigot? Albo serendipity? Pokusa, aby sięgnąć po szybką i łatwą odpowiedź jest bardzo duża. Problem w tym, że nie zawsze opłacalna.
U wielu osób pierwszym odruchem jest sprawdzenie znaczenia nieznanych słów w słowniku angielsko-polskim (najczęściej internetowym). Podobnie, gdy nie wiemy jak powiedzieć coś po angielsku, szukamy bezpośredniego tłumaczenia z języka polskiego na angielski. Pokusa, aby sięgnąć po szybką i łatwą odpowiedź jest bardzo duża. Problem w tym, że nie zawsze opłacalna.
Za każdym razem, gdy pod koniec zajęć przychodzi pora na sprawdzenie wiedzy moich uczniów z zakresu słownictwa, oczekuję znajomości sensu danego słówka – nie jego tłumaczenia. Zwykłe tłumaczenia nie oddadzą dokładnie wszystkich niuansów związanych ze słowem. Nie poznamy okoliczności, w jakich możemy lub nie możemy wykorzystać danego słowa. Dlatego właśnie odradzam z korzystania ze słowników angielsko-polskich.
Problem z wieloma słownikami jest jednak znacznie poważniejszy. Wspomniana powyżej kwestia niuansów to tylko jedna z kilku pułapek czyhających na osoby uczące się języka obcego. Okazuje się bowiem, że słownik może nie tylko pominąć kontekst, w jakim słówka są wykorzystywane, lecz wprost wprowadzić w błąd.
Dlaczego na początku wybrałem słowo bigot? Ponieważ jest jeden z wielu zaobserwowanych przeze mnie przypadków niepoprawnego tłumaczenia. W języku angielskim bigot oznacza osobę, która poprzez swoją ślepą wiarę we własne przekonania i uprzedzenia jest niesłychanie uparta oraz nietolerancyjna. Najczęściej przejawia się to silnymi uprzedzeniami wobec osób nienależących do jej grupy społecznej, rasowej, czy religijnej. Jak zatem ze słówkiem radzą sobie słowniki angielsko-polskie? Słownik internetowy bab.la tłumaczy to jako: dewotka, bigot, fanatyk. Pierwsza i trzecia definicja wiąże się wyłącznie z przesadną religijnością. Co oznacza drugie tłumaczenie? W języku polskim, według Słownika Języka Polskiego, „bigot” oznacza pobożnisia, świętoszka, natomiast „bigoteria” (od angielskiego bigotry) oznacza dewocję. Zagregowana słowniko-wyszukiwarka ling.pl podaje wiele tłumaczeń z różnych, w tym książkowych źródeł. Według tych źródeł, bigot oznacza: fanatyka, świętoszka, dogmatyka, dewotę oraz bigota. Jedynie słownik diki.pl podaje, że rzeczownik bigot oznacza osobę nietolerancyjną (np. rasista, antysemita). Wprawdzie nastąpiło spłycenie znaczenia, lecz przynajmniej jest naprowadzenia na prawidłowy sens. Co więcej, diki.pl podaje ostrzeżenie, żeby nie mylić tego słowa z polskim słowem „bigot”. Brawo!
Dlaczego słowniki podają jedynie mały ułamek większego znaczenia?
W dzisiejszych czasach, w których są coraz wyraźniejsze podziały w społeczeństwie, dychotomia dyskursu społecznego i ogólne niepokoje, słowo bigot jest nieustannie stosowane. Niestety osoba, która sprawdzi to pojęcie zostanie wprowadzona w błąd.
Przypadków, a raczej pułapek tego rodzaju jest więcej. I nie jest to nawet jedyny argument przeciw opieraniu się wyłącznie na słownikach. Odradzam poleganiu wyłącznie na takich źródłach z jeszcze jednego ważnego powodu. Stosując słowniki angielsko-polskie, czy na odwrót, przyzwyczajamy nasz umysł do tworzenia bezpośrednich tłumaczeń. Doświadczenie pokazuje, że często nie istnieje bezpośrednie tłumaczenie danego zwrotu. Zamiast sensownego zdania, tworzymy zlepek słów, które słownik podał jako najbardziej stosowne. Tworząc nawyk robienia bezpośrednich tłumaczeń, także w naszej głowie, tracimy dużo czasu. Ponadto ryzykujemy zaistnieniem sytuacji, w której blokujemy się, gdyż zapomnieliśmy tłumaczenia jednego ze słów.
Nie potępiam wykorzystania słowników, zwłaszcza kiedy potrzebujemy tłumaczenia np. do pracy lub mamy pewność, że zdołamy jednak zrozumieć rozbudowany kontekst, jaki stoi za tym słowem. Gorąco polecam jednak czytanie definicji słów po angielsku. Nie dość, że jaśniejszy będzie kontekst i okoliczności stosowania słówka, to czytając angielską definicję nauczycie się o nim mówić w języku obcym.
Krzysztof
